تاریخچه معینیت غذا و ادویه افغانستان

معینیت غذا و ادویه تحت وزارت صحت عامه افغانستان یک نهاد ملی تنظیمی و تخنیکی است که مسئولیت تضمین ایمنی، کیفیت، اثربخشی و عرضه قانونی ادویه‌ها، محصولات صحی، تجهیزات طبی، مواد غذایی و خدمات مرتبط را بر عهده دارد. این معینیت نقش محوری در حفاظت از صحت عامه، ایمنی بیماران و تنظیم بازار صحی دارد.

۱. مرحله اولیه ایجاد سیستم تنظیمی
با گسترش تدریجی سکتور صحت در افغانستان، نیاز به کنترول ادویه‌ها و مواد غذایی به ویژه در نیمه دوم قرن بیستم آشکار شد. در این مرحله، ساختارهای ابتدایی اداری برای ثبت، واردات و بازرسی ادویه‌ها تحت وزارت صحت عامه ایجاد گردید. این ساختارها با وجود ظرفیت محدود، مفاهیم بنیادی تنظیم ادویه‌ها و مواد غذایی را پایه‌گذاری کردند.

۲. تأثیر بی‌ثباتی طولانی‌مدت و جنگ‌ها
به دلیل چندین دهه جنگ، بی‌ثباتی سیاسی و ضعف اداری، سیستم تنظیم ادویه‌ها و مواد غذایی با چالش‌های جدی مواجه شد. در این دوره:

• واردات غیرقانونی ادویه‌ها و مواد غذایی افزایش یافت؛

• محصولات تقلبی، بی‌کیفیت و غیرمعیاری به بازار راه یافتند؛

• ظرفیت‌های بازرسی، آزمایشگاهی و اجرای قوانین تضعیف شد.

با وجود این مشکلات، وزارت صحت عامه تلاش می‌کرد با امکانات موجود، از سلامت مردم در برابر تهدیدهای جدی محافظت کند.

۳. مرحله اصلاحات و توسعه بنیادی
پس از سال ۱۳۸۱ هـ ش، در روند بازسازی و اصلاح سکتور صحت، موضوع تنظیم ادویه‌ها و غذاها از اولویت‌های دولت قرار گرفت. در این مرحله:

• چارچوب‌های قانونی و تنظیمی مربوط به ادویه‌ها، محصولات صحی، تجهیزات طبی و مواد غذایی تدوین و نافذ شد؛

• فرآیندهای صدور جواز، ثبت، ارزیابی و اجازه عرضه به بازار (Marketing Authorization) استاندارد گردید؛

• آزمایشگاه‌های ملی کنترل کیفیت ایجاد و تقویت شدند؛

• سیستم فارماکوویژیلانس (نظارت بر ایمنی ادویه‌ها) پایه‌گذاری شد؛

• مکانیسم‌های تنظیم و نظارت بر آزمایش‌های کلینیکی ایجاد گردید.

۴. تأسیس رسمی معینیت غذا و ادویه
به منظور انسجام، اثرگذاری و تخصصی شدن فعالیت‌های تنظیمی، معینیت غذا و ادویه به عنوان یک معینیت مستقل در ساختار وزارت صحت عامه تأسیس شد. این معینیت به عنوان مرجع ملی تنظیمی (National Regulatory Authority) وظایف زیر را بر عهده دارد:

• صدور جواز برای تأسیسات، فعالیت‌ها و نیروی انسانی؛

• ارزیابی فنی و ثبت شرکت‌ها و محصولات تولیدی؛

• صدور اجازه عرضه ادویه‌ها، محصولات صحی و مواد غذایی به بازار؛

• نظارت و اجرای قوانین، مقررات و استانداردها؛

• کنترل کیفیت، آزمایش‌های لابراتواری و پایش پس از عرضه؛

• رهبری و اجرای سیستم ایمنی غذایی؛

• حمایت از تولیدات داخلی و ترویج خودکفایی.

۵. مرحله معاصر و تمرکز راهبردی
در حال حاضر، معینیت غذا و ادویه تلاش می‌کند سیستم تنظیمی خود را با استانداردهای پذیرفته‌شده جهانی مانند سازمان جهانی صحت (WHO) و اصول بین‌المللی ایمنی مواد غذایی (Codex Alimentarius) همگام سازد. این معینیت توجه ویژه به بازرسی مبتنی بر ریسک، تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد، تقویت سیستم‌های اطلاعاتی و ارتقای ظرفیت حرفه‌ای دارد.

هدف این تلاش‌ها اطمینان از دسترسی مردم افغانستان به ادویه‌ها و مواد غذایی ایمن، مؤثر، باکیفیت و در دسترس و ایجاد بازاری صحی شفاف، قانونی و استاندارد در کشور است.