د افغانستان د خوړو او درملو معینیت تاریخچه

د افغانستان د خوړو او درملو معینیت د عامې روغتیا وزارت تر چتر لاندې یو ملي تنظیمي او تخنیکي بنسټ دی، چې د درملو، روغتیايي محصولاتو، طبي وسایلو، خوراکي توکو او اړوندو خدماتو د خوندیتوب، کیفیت، اغېزمنتوب او قانوني عرضې د تضمین مسؤلیت پر غاړه لري. دغه معینیت د عامې روغتیا د ساتنې، د ناروغانو د خوندیتوب او د روغتیايي بازار د تنظیم په برخه کې محوري رول لري.

۱. د تنظیمي سیستم د رامنځته کېدو لومړنی پړاو

د افغانستان د روغتیا سکتور د تدریجي پراختیا سره سم، د درملو او خوراکي توکو د کنټرول اړتیا په ځانګړي ډول د شلمې پېړۍ په دوهمه نیمایي کې راڅرګنده شوه. په دې پړاو کې، د عامې روغتیا وزارت په چوکاټ کې د درملو د وارداتو، ثبت او تفتیش لپاره ابتدايي اداري جوړښتونه رامنځته شول. دغه جوړښتونه که څه هم محدود ظرفیت درلود، خو د درملو او خوراکي توکو د تنظیم بنسټیز مفاهیم یې رامنځته کړل.

۲. د اوږدمهاله بې‌ثباتۍ او جګړو اغېزې

د څو لسیزو جګړو، سیاسي بې‌ثباتۍ او اداري کمزورتیا له امله، د درملو او خوراکي توکو تنظیمي سیستم له جدي ننګونو سره مخ شو. په دې موده کې:

• د درملو او خوراکي توکو غیرقانوني واردات زیات شول؛

• جعلي، بې‌کیفیته او غیرمعیاري محصولات په پراخه کچه بازار ته داخل شول؛

• د تفتیش، لابراتواري کنټرول او قانوني تطبیق ظرفیتونه کمزوري شول.

سره له دې ستونزو، د عامې روغتیا وزارت د موجودو امکاناتو په چوکاټ کې هڅه کوله چې د خلکو روغتیا ته د پېښو د جدي ګواښونو مخه ونیسي.

۳. د تنظیمي اصلاحاتو او بنسټیزې پراختیا پړاو

له ۱۳۸۱ هـ ش وروسته، د روغتیا سکتور د بیا رغونې او اصلاحاتو په بهیر کې، د درملو او خوړو د تنظیم موضوع د دولت له لومړیتوبونو څخه وګرځېده. په دې پړاو کې:

• د درملو، روغتیايي محصولاتو، طبي وسایلو او خوراکي توکو اړوند تقنیني او تنظیمي چوکاټونه تدوین او نافذ شول؛

• د جواز ورکولو، ثبت، ارزونې او بازار ته د عرضې اجازه (Marketing Authorization) پروسې معیاري شوې؛

• د کیفیت د کنټرول ملي لابراتوارونه ایجاد او تقویه شول؛

• د فارماکوویجیلانس سیستم (د درملو د خوندیتوب څارنه) بنسټ کېښودل شو؛

• د کلینیکي ازموینو د تنظیم او څارنې میکانیزمونه رامنځته شول.

۴. د خوړو او درملو معینیت رسمي تأسیس

د تنظیمي فعالیتونو د لا انسجام، اغېزمنتیا او تخصصي کېدو په موخه، د عامې روغتیا وزارت په تشکیلاتي جوړښت کې د خوړو او درملو معینیت په توګه یو مستقل معینیت تأسیس شو. دغه معینیت د ملي تنظیمي مرجع (National Regulatory Authority) په توګه لاندې اساسي دندې پر غاړه واخیستې:

• د تاسیساتو، فعالیتونو او بشري منابعو جواز ورکول؛

• د تولیدي شرکتونو او محصولاتو تخنیکي ارزونه او ثبت؛

• بازار ته د درملو، روغتیايي محصولاتو او خوراکي توکو د عرضې اجازه صادرول؛

• د قوانینو، مقرراتو او معیارونو تطبیق او نظارت؛

• د کیفیت کنټرول، لابراتواري ازموینې او وروسته له بازار څارنه؛

• د خوراکي توکو د خوندیتوب سیستم رهبري او پلي کول؛

• د داخلي تولیداتو ملاتړ او د ځان‌بسیاینې ترویج.

۵. معاصر پړاو او ستراتیژیک تمرکز

په اوسني پړاو کې، د افغانستان د خوړو او درملو معینیت هڅه کوي چې خپل تنظیمي سیستم د نړیوالو منل شوو معیارونو لکه د روغتیا نړیوال سازمان (WHO) او د خوراکي توکو د خوندیتوب نړیوالو اصولو (Codex Alimentarius) سره همغږی کړي. دغه معینیت د خطر پر بنسټ تفتیش، شواهدو ته متکي پرېکړې، د معلوماتي سیستمونو پیاوړتیا او د مسلکي ظرفیت لوړولو ته ځانګړې پاملرنه کوي.

د دې هڅو موخه دا ده چې د افغانستان خلک خوندي، اغېزمن، باکیفیته او د لاسرسي وړ درملو او خوراکي توکو ته لاسرسی ولري، او په هېواد کې یو شفاف، قانونمند او معیاري روغتیايي بازار رامنځته شي.